ᲒᲔᲨᲢᲐᲚᲢᲘᲡ ᲗᲔᲝᲠᲘᲐ
ᲛᲗᲚᲘᲐᲜᲝᲑᲘᲡ ᲞᲠᲘᲜᲪᲘᲞᲘ ᲐᲦᲥᲛᲘᲡᲐ ᲓᲐ ᲪᲜᲝᲑᲘᲔᲠᲔᲑᲘᲡ ᲡᲘᲡᲢᲔᲛᲐᲨᲘ
ᲘᲡᲢᲝᲠᲘᲣᲚᲘ ᲤᲔᲡᲕᲔᲑᲘ ᲓᲐ ᲤᲘᲚᲝᲡᲝᲤᲘᲣᲠᲘ ᲡᲐᲤᲣᲫᲕᲔᲚᲘ
გეშტალტის თეორია წარმოიშვა მე-19 საუკუნის ბოლოს გერმანიაში, როდესაც მეცნიერება ცდილობდა დაეძლია მექანისტური ფსიქოლოგიის შეზღუდვები. იმ დროის დომინანტურ მიდგომას, სტრუქტურალიზმს, სჯეროდა, რომ ცნობიერება უნდა დაიშალოს მცირე ნაწილებად — განცდებად, შეგრძნებებად და ასოციაციებად. მაგრამ რამდენიმე გერმანელმა მოაზროვნემ, მათ შორის კრისტიან ფონ ერენფელსმა (Christian von Ehrenfels, 1859–1932), ამ იდეას დაუპირისპირა სრულიად ახალი ხედვა.
ერენფელსმა 1890 წელს გამოქვეყნა თავისი ცნობილი ნაშრომი „Über Gestaltqualitäten“ („გეშტალტის თვისებებზე“), სადაც ჩამოაყალიბა პრინციპი:
„მთლიანი არის რაღაც სხვა, ვიდრე მისი ნაწილების ჯამი.“
ამ მოსაზრებით მან ფსიქოლოგიაში შემოიტანა სრულიად ახალი ცნება — გეშტალტი (Gestalt), რაც ნიშნავს ფორმას, მთლიანობას, სტრუქტურას.
გეშტალტი აღწერს იმას, თუ როგორ აწყობს ადამიანის ცნობიერება გამოცდილებას მთლიანობებად და არა ფრაგმენტებად.
ეს იდეა სწრაფად გავრცელდა და გახდა საფუძველი ახალი მოძრაობისა, რომელიც ისტორიაში შევიდა როგორც გეშტალტფსიქოლოგია.
ᲒᲔᲨᲢᲐᲚᲢᲘᲡ ᲤᲡᲘᲥᲝᲚᲝᲒᲘᲘᲡ ᲤᲣᲫᲔᲛᲓᲔᲑᲚᲔᲑᲘ
გეშტალტის სკოლა ჩამოყალიბდა ბერლინში მაქს ვერტჰაიმერის, ვოლფგანგ კიოლერის და კურტ კოფკას ხელმძღვანელობით.
ისინი იკვლევდნენ არა მხოლოდ აღქმას, არამედ აზროვნებას, პრობლემის გადაჭრასა და შემოქმედებასაც.
მათი ერთობლივი დასკვნა იყო, რომ:
-
ადამიანის ტვინი ბუნებრივად ორგანიზებს სტიმულებს ერთიან, მკაფიო და დასრულებულ ფორმებად;
-
აღქმა არ არის ინფორმაციის პასიური მიღება, არამედ აქტიური ორგანიზება და სტრუქტურირება.
ვერტჰაიმერმა ამ იდეას უწოდა „გეშტალტის პრინციპი“ — ხედვა მთლიანობის მიხედვით.
ᲐᲦᲥᲛᲘᲡ ᲫᲘᲠᲘᲗᲐᲓᲘ ᲞᲠᲘᲜᲪᲘᲞᲔᲑᲘ
გეშტალტის თეორიამ ჩამოაყალიბა რიგი კანონზომიერებები, რომლებიც განმარტავს, როგორ აწყობს ტვინი სენსორულ ინფორმაციას ერთიანობებად:
ᲙᲐᲠᲒᲘ ᲤᲝᲠᲛᲘᲡ ᲞᲠᲘᲜᲪᲘᲞᲘ
ტვინი ყოველთვის ცდილობს შექმნას ყველაზე მარტივი, სტაბილური და ჰარმონიული ფორმა. მაგალითად, როდესაც ვხედავთ ნახევრად დახურულ წრეს, გონება ავტომატურად ავსებს დანაკლისს და აღიქვამს სრულ წრეს.
ᲐᲮᲚᲝᲝᲑᲘᲡ ᲞᲠᲘᲜᲪᲘᲞᲘ
ობიექ ტები, რომლებიც ერთმანეთს უახლოვდებიან, აღიქმებიან როგორც ერთიანი ჯგუფი. ეს პრინციპი გამოიყენება დიზაინში, არქიტექტურასა და ორგანიზაციულ აზროვნებაშიც.
ᲛᲡᲒᲐᲕᲡᲔᲑᲘᲡ ᲞᲠᲘᲜᲪᲘᲞᲘ
სწორი ფორმით, ფერით ან მოძრაობით მსგავსი ელემენტები ერთიანდებიან ცნობიერებაში. ამგვარად იქმნება აღქმის სტრუქტურები.
ᲓᲐᲮᲣᲠᲕᲘᲡ ᲞᲠᲘᲜᲪᲘᲞᲘ
ტვინი ავსებს დაკარგულ ელემენტებს — ჩვენ ვხედავთ დასრულებულობას, თუნდაც ფორმა არასრული იყოს. ეს პრინციპი გადადის სიმბოლურ აზროვნებაშიც: ადამიანები ხშირად ქმნიან „დასრულებულ ისტორიებს“ არასრულ ფაქტებზე დაყრდნობით.
ᲤᲝᲜᲘᲡᲐ ᲓᲐ ᲤᲘᲒᲣᲠᲘᲡ ᲞᲠᲘᲜᲪᲘᲞᲘ
ადამიანი ვერ ხედავს ერთდროულად ყველაფერს; ცნობიერება არჩევს „ფიგურას“ (მთავარს) და დანარჩენს ტოვებს ფონის დონეზე. ეს პრინციპი გამოიყენება როგორც ვიზუალურ ხელოვნებაში, ისე ფსიქოთერაპიაში.
ᲒᲔᲨᲢᲐᲚᲢᲘᲡ ᲤᲘᲚᲝᲡᲝᲤᲘᲣᲠᲘ ᲨᲘᲜᲐᲐᲠᲡᲘ
გეშტალტის პრინციპები მხოლოდ აღქმის სფეროს არ ეხება. ისინი გამოხატავენ ფილოსოფიურ ხედვას მთლიანობაზე.
ეს ხედვა ეხმიანება არისტოტელეს იდეას:
„მთლიანი მეტია თავისი ნაწილების ჯამზე.“
ეს გამონათქვამი ხაზს უსვამს იმას, რომ მთლიანობას აქვს თვისებები, რომლებიც არ არსებობს მის კომპონენტებში ცალ-ცალკე.
ფილოსოფიურად, გეშტალტი ნიშნავს იმის გაცნობიერებას, რომ რეალობა ურთიერთდაკავშირებული სტრუქტურების ქსელია, სადაც ელემენტები ურთიერთპირდაპირ და ირიბად მოქმედებენ.
ᲒᲔᲨᲢᲐᲚᲢᲘ ᲓᲐ ᲥᲪᲔᲕᲘᲡ ᲤᲡᲘᲥᲝᲚᲝᲒᲘᲐ
გეშტალტის ფსიქოლოგებმა უარყვეს ბიჰევიორისტული მიდგომა, რომელიც ხედავდა ქცევას როგორც სტიმულ-რეაქციის ჯაჭვს. მათთვის ქცევა იყო მთელი ორგანიზმის ფუნქცია, რომელსაც აქვს მიზანი, განზრახვა და შიდა ლოგიკა.
კურტ ლევინმა (1890–1947) განავითარა გეშტალტის პრინციპები სოციალურ ფსიქოლოგიაში.
მისი ველის თეორია ამბობს, რომ ქცევა არის დამოკიდებული პიროვნებისა და გარემოს ურთიერთქმედებაზე:
B = f(P, E) სადაც B — ქცევა, P — პიროვნება, E — გარემო.
ამ მიდგომამ საფუძველი დაუდო სისტემურ აზროვნებას ფსიქოლოგიაში.
ᲒᲔᲨᲢᲐᲚᲢᲘ, ᲛᲣᲡᲘᲙᲐ ᲓᲐ ᲮᲔᲚᲝᲕᲜᲔᲑᲐ
ერენფელსის საყვარელი მაგალითი იყო მელოდია:
მიუხედავად იმისა, რომ მელოდია შედგება ცალკეული ტონებისგან, მისი არსი არ არის არც ერთ ნოტში, არამედ მათ ურთიერთობაში. შეიძლება ყველა ტონი შეიცვალოს სხვა ტონალობაში, მაგრამ მელოდიის ფორმა მაინც უცვლელი დარჩება. ასევეა ადამიანის აღქმაც — მნიშვნელობა არ არის ელემენტებში, არამედ მათ შორის არსებულ ურთიერთობებში.
ᲒᲔᲨᲢᲐᲚᲢᲘ ᲓᲐ ᲤᲡᲘᲥᲝᲗᲔᲠᲐᲞᲘᲐ
20-ე საუკუნის შუაში ფრიც პერლსმა, ლაურა პერლსმა და პოლ გუდმანმა გეშტალტის პრინციპები გადაიტანეს ფსიქოთერაპიაში.
გეშტალტ-თერაპია ეყრდნობა ცნობიერების, პასუხისმგებლობისა და აქ-ახლა გამოცდილების პრინციპებს.
მთავარი იდეაა:
-
ცნობიერება უნდა იყოს მთლიანი — სხეული, გონება და ემოცია ერთიანად;
-
პრობლემა ჩნდება მაშინ, როცა მთლიანობა ირღვევა (დაუმთავრებელი გეშტალტი);
-
თერაპიის მიზანია ამ დაუმთავრებელი პროცესების გაცნობიერება და დასრულება.
ᲒᲔᲨᲢᲐᲚᲢᲘ ᲓᲐ ᲡᲘᲡᲢᲔᲛᲣᲠᲘ ᲮᲔᲓᲕᲐ
გეშტალტის პრინციპები გახდა საფუძველი შემდგომი სისტემური თეორიებისთვის.
სადაც გეშტალტი აღწერს ფორმას, სისტემა აღწერს ფუნქციას.
ერთის გარეშე მეორე ვერ არსებობს: ფორმა განსაზღვრავს ურთიერთობებს, ხოლო სისტემა ამ ურთიერთობების დინებას.
მაგალითად, ოჯახი როგორც გეშტალტი — ემოციური მთლიანობაა,
და როგორც სისტემა — ურთიერთქმედების ქსელი.
ამგვარად, გეშტალტის აზროვნება ბუნებრივად უკავშირდება ბიოლოგიურ, სოციალურ და ორგანიზაციულ სისტემურ ხედვას.
ᲗᲐᲜᲐᲛᲔᲓᲠᲝᲕᲔ ᲘᲜᲢᲔᲠᲞᲠᲔᲢᲐᲪᲘᲔᲑᲘ
თანამედროვე ნეირომეცნიერება ადასტურებს გეშტალტის პრინციპებს:
ტვინის ვიზუალური ქერქი სინამდვილეში ორგანიზებულია ფორმებისა და პატერნების ამოსაცნობად. კოგნიტური მეცნიერება ამტკიცებს, რომ ტვინი ქმნის პროგნოზებს — ანუ ყოველთვის ეძებს მთლიანობას ქაოსში.
გეშტალტი დღეს გამოიყენება:
-
დიზაინში და ვიზუალურ კომუნიკაციაში;
-
ორგანიზაციულ დინამიკაში;
-
ლიდერობის განვითარებაში;
-
და განსაკუთრებით სისტემურ კონსტელაციებში, სადაც ჯგუფი ქმნის ერთიან გეშტალტს თემის ირგვლივ.
ᲓᲐᲡᲙᲕᲜᲐ
გეშტალტის თეორია გვასწავლის, რომ ადამიანი ბუნებრივად აღიქვამს სამყაროს მთლიანობებად. ამ მთლიანობებს აქვთ ფორმა, სტრუქტურა და არსი.
როდესაც გეშტალტი ირღვევა — ჩნდება დისჰარმონია, როცა სრულდება — ჩნდება სიმშვიდე და შინაგანი წესრიგი.
საბოლოო ჯამში, გეშტალტი არ არის მხოლოდ ფსიქოლოგიური ტერმინი — ეს არის ცხოვრების ფილოსოფია:
ცხოვრება არა ნაწილების მექანიკური ჯამია, არამედ მოძრაობა ერთიანობისკენ, სადაც თითოეული ელემენტი თავის ადგილს პოულობს მთელ სისტემაში.